ในการวิเคราะห์สมการโครงสร้าง (SEM) มักเลี่ยงไม่ได้เลยที่จะต้องวิเคราะห์องค์ประกอบเชิงยืนยัน หรือ CFA (Confirmatory Factor Analysis) ดังนั้น ครั้งนี้ได้โอกาสเขียนบทความเกี่ยวกับ CFA โดยจะนำเสนอในรูปแบบ series ซึ่งเตรียมไว้ทั้งหมด 4 ตอน ได้แก่ (1) Introduction CFA, (2) First/ Higher-Order model, (3) Formative model, และ (4) Validity สำหรับบทความนี้จะเป็น series ที่ 2 เรื่อง First/ Higher Order มาติดตามกันได้เลยครับ
CFA Series (2) : First/ Higher Order
มาต่อกันใน CFA series (2) ในบทนี้จะเกี่ยวกับเรื่อง First order/ Higher order จากที่กล่าวไปแล้วใน CFA series (1) ว่า CFA เอาไว้ทำอะไร ทำไมต้องวิเคราะห์ ต้องรู้อะไรบ้าง และต้องตรวจสอบอะไรบ้าง ไปแล้วนั้น ต่อไปจะมาลงในรายละเอียด First/ Higher Order กันครับ
บทสอง First/ Higher Order จึงขอเล่าเกี่ยวกับว่า
1. First Order หรือ การวิเคราะห์องค์ประกอบอันดับที่ 1
ในความหมายของคำว่าอันดับที่ 1 คือ ลักษณะของโมเดล CFA เป็นก้อนเดียว (ผู้เขียนขอใช้คำเรียกง่ายๆ ว่า “ก้อน”) เราจะมองกันเป็นก้อนๆ ในแต่ละก้อนนั้น สามารถเรียกรวมๆ ได้ว่า Factor เช่น องค์ประกอบด้านทัศนคติ (attitude) เราสามารถเรียกได้ว่า Attitude Factor เรียกแทนเล่นๆว่า ก้อนของทัศนคติ ดังภาพ
จากภาพจะเห็นว่าองค์ประกอบ (factor หรือ ก้อน) ทัศนคตินี้ จะมีตัวแปรแฝง (latent) ทัศนคติ แทนด้วยวงกลมหรือวงรี และมีตัวแปรสังเกต (observed) ที่เป็น ATT1-ATT5 แทนด้วยสี่เหลี่ยม ดังนั้น เมื่อไหร่ที่เห็นองค์ประกอบในรูปร่างหน้าตาแบบนี้ (1 วงกลมต่อหลายสี่เหลี่ยม) เราเรียกว่า “first order”
2. Second/ Higher Order หรือ การวิเคราะห์องค์ประกอบอันดับที่ 2 หรือสูงกว่า
ในความเป็นจริงที่เป็นเชิงนามธรรมของตัวแปร จะมีความหมายของตัวแปรที่สูงขึ้นไป เช่น ส่วนประสมการตลาด หรือ marketing mix หากเรามองแบบละเอียด เราจะพบว่า product, price, place, promotion เป็นตัวแปรแฝง และในแต่ละตัวแปรแฝงก็มีตัวแปรสังเกตเป็นของตัวเอง เช่น product1-product5, price1-price5 เป็นต้น ดังนั้น ใน “ก้อน” นี้ก็จะเห็นว่า product, price, place, promotion ก็มีองค์ประกอบ (ก้อน) เป็นของตัวเองแล้ว
แล้วคำว่าส่วนประสมการตลาดล่ะ จะอยู่ตรงไหน มาถึงตรงนี้ จึงกลายเป็นองค์ประกอบที่มีลำดับสูงขึ้น เราสามารถเรียกเจาะจงได้ว่า องค์ประกอบอันดับที่ 2 หรือ second order ในขณะเดียวกันก็สามารถเรียกเป็น higher order ได้เช่นเดียวกัน และก็ได้อีกหากเราจะเรียกว่า third order, fourth order แต่การที่เราจะเรียกแบบนั้นได้ ต้องมีหลักฐานเพียงพอที่บอกว่า องค์ประกอบที่เรากำลังศึกษาอยู่นี้ มันยังมีระดับที่สูงกว่าขึ้นไปอีกนะ อย่างตัวอย่างที่กล่าวไป ว่า 4P ยังมีคำว่า ส่วนประสมการตลาดที่อยู่สูงกว่า ดังภาพ
3.การวิเคราะห์ Second/ Higher Order
ทีนี้ มาดูในแง่การวิเคราะห์กันบ้างครับ ยกตัวอย่างที่องค์ประกอบ (ก้อน) ของ 4P หยิบมา 1P ก่อน เช่น product ณ ก้อนของ product ก็จะมี product เป็นตัวแปรแฝง และมี product1-product5 เป็นตัวแปรสังเกต อันนี้จะเป็น first order เราจะกำกับ reference variable ไว้ที่ ตัวแปรสังเกตตัวแรกเพียงตัวเดียว ก็จะวิเคราะห์ได้ปกติ และก้อน price ที่อยู่ในโมเดลเดียวกัน ก็จะมี price1-price5 เช่นกัน
เมื่อต้องทำการวิเคราะห์ในระดับที่สูงขึ้นไป เราจะทำการสร้าง Latent หรือ องค์ประกอบขึ้นมาเอง โดยตั้งชื่อเอง เช่น Marketing Mix แล้วทำการชี้เส้นย้อนทางกลับมายัง First Order ที่เป็น product และ price ดังภาพข้างต้น
นอกจากนี้ จะยังวิเคราะห์ไม่ได้ จนกว่าจะสร้าง error term ของ latent product และ price ด้วย เพื่อเป็นการระบุว่าองค์ประกอบ 2 องค์ประกอบนี้ ถูกพยากรณ์มาจาก Marketing Mix ดังภาพ
และยังต้องกำกับ reference variable เพิ่มด้วย เสมือนว่าเป็นอีกก้อนองค์ประกอบนึง ทั้งนี้ ขอเสริมอีกนิดว่าลักษณะของ higher order ตามตัวอย่างนี้ คือแบบ reflective (อ่านทบทวนเรื่อง reflective-formative) มาดูภาพทบทวน order ต่างๆ ทั้งแบบ reflective และ formative กันสักหน่อย
จากภาพจะเห็นว่าตัวอย่างที่นำเสนอนี้จะอยู่ใน type1: Reflective-Reflective
สรุป
ในการวิเคราะห์ CFA นั้น ต้องคำนึงก่อนเลยว่าองค์ประกอบที่เราจะตรวจสอบนั้นอยู่ในอันดับอะไร ในการทำจริง ก็พบเจอทั้งในแบบที่ มองว่า items คำถามย่อยๆ เป็น observed และมีแบบที่มองแบบลดรูป คือ มองว่า 4P เป็น observed ซึ่งในเรื่องเดียวกัน สามารถเป็นได้ทั้ง 2 แบบ
แต่ ถ้าตามความหมายของ Latent จริงๆ แล้ว 4P มักจะถูกมองเป็น observed และ Marketing Mix มองเป็น Latent ดังนั้น ในประเด็นนี้คงต้องพิจารณากันให้ดีว่าโมเดลที่เราจะทดสอบนั้นจะเป็น first หรือ higher order กันแน่
สนใจเรียน CFA SEM สามารถสอบถามรายละเอียดได้ในทุกช่องทาง หรือดูรายละเอียดการสอนได้ที่
ร่วมติดตามได้ทุกช่องทาง
follow or subscribe in any channel
.
tel.086-555-5949
line: @SmartResearchThai
Blockdit: SmartResearchThai
Youtube: SmartResearchThai
Facebook: SmartResearchThai